“Сумын хөгжлийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд төсөв, иргэдийн оролцоог үр дүнтэй ашиглах тухай -- Хамтын хичээл зүтгэл хөгжлийн түлхүүр -- Хөгжлийн хамтран төлөвлөх арга замын эрэлд -- Иргэдийн оролцоо нь мэдээллийг хүргэх арга хэлбэрээс хамаардаг

Хөгжлийн гарцаа зөв тодорхойж төсвийг зохистой хуваарилах нь -- Бодлого төлөвлөлттэйгээр сумыг хөгжүүлэх нь -- Орон нутгийг хөгжүүлэхэд төсвийг үр дүнтэй хуваарилах нь -- Иргэдийн идэвхи, оролцоог нэмэгдүүлэх нь

Хөдөөгийн малчид, сумын төвийн иргэдийн хүсэл сонирхолыг уулзуулахыг зорьсон нь -- Иргэд хийх ажил, төлөвлөсөн ирээдүйн тухай мэдээллийг хүргэх нь амаргүй ажил -- Сумын хөгжлийн төлөвлөгөө, иргэдийн хүсэлт, хэрэгцээг уялдуулах нь -- Төлөвлөж, баталсан ажлын гүйцэтгэлийг сайжруулах оролдлого бүхэн туршлага болох нь

Аймгийн цараатай сум буюу бэрхшээл, шийдлийн уулзвар дээр -- Хүсэл сонирхол, бодит хэрэгцээг уялдуулах нь -- Хөгжлийн төлөвлөгөө өөрчлөгдөшгүй зүйл биш --Төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалтын гүйцэтгэлийг хянах, тухай бүрт нь сайжруулах аргын эрэлд

Бид энэ судалгаагаар орон нутгаас жишээ болгон байгаль цаг уур, дэд бүтэц, орчин нөхцөл, удирдлагын арга барилын хувьд ялгаатай дөрвөн өөр сумыг сонгон авч судаллаа. Дөрвөн өөр туршлага, дөрвөн өөр арга барил, дөрвөн өөр сэтгэлгээ, дөрвөн өөр сургамжийн тухай энд өгүүлнэ. Эдгээр туршлага сургамжууд нь хэдэн жилийн дараа эргээд харвал инээд хүрэм энгийн санагдаж болох ч, өнөөгийн нөхцөлд бол орон нутагт нийтлэг тулгарч буй асуудлууд юм.

(Кирил)